Việt Nam có tỉ phú đô-la: Vui hay buồn?
Xuất
thân từ tỉnh nghèo Hà Tĩnh, và đi học ngành địa chất không liên quan gì
tới kinh doanh, con đường của ông Vượng từ mỳ tôm tới bất động sản là
chất liệu của giấc mơ mới của người Việt.
Làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu?
Đầu
tháng 3 vừa rồi, báo chí đăng tin ông Phạm Nhật Vượng, chủ tịch tập
đoàn Vingroup, tiếp tục được tạp chí quốc tế Forbes "vinh danh" trong
danh sách tỉ phú đô-la toàn cầu của mình.
Năm ngoái, ông Vượng,
lần đầu tiên, và là người Việt duy nhất, lọt vào danh sách này, và năm
nay, ông vẫn vững vàng bảo vệ vị trí của mình, tuy rằng chỉ khiêm nhường
nằm trong nhóm phần ba cuối bảng của 1645 người giàu có nhất hành tinh
này.
Chữ "vinh danh" mà báo chí dùng, cũng như các comment trên
mạng về "người con ưu tú" làm "rạng danh đất nước" cho thấy có một niềm
tự hào không nhỏ của người Việt về việc này. Có thể hiểu được lý do của
niềm tự hào này. Nhiều người hẳn vẫn còn bị ám ảnh bởi khẩu hiệu "Làm
theo năng lực, hưởng theo nhu cầu" của những năm '80 bao cấp của thế kỷ
trước. Trong khi theo đuổi một viễn tưởng về một xã hội bình đẳng, thoả
mãn mọi ham muốn và nhu cầu của con người, trên thực tế người ta đã tạo
ra một xã hội mà trong đó, giáo sư, nông dân, bác sĩ, công nhân, và nghệ
sĩ đều nghèo như nhau.
Xuất thân từ tỉnh nghèo Hà Tĩnh, và đi học
ngành địa chất không liên quan gì tới kinh doanh, con đường của ông
Vượng từ mỳ tôm tới bất động sản là chất liệu của giấc mơ mới của người
Việt, một minh chứng là người ta đã được phép giầu và có thể giầu. Sau
nhiều năm xấu hổ vì bị coi là nghèo, hèn và kém cỏi, làm lòng tự trọng
bị xây xước nghiêm trọng, người ta muốn tìm những dấu hiệu để an ủi cho
bản thân về giá trị của mình: một cúp vô địch bóng đá khu vực (đã có),
một hoa hậu tầm quốc tế (chưa có), hay một tỉ phú đô-la (cuối cùng thì
cũng có).
Nhưng chúng ta hãy tự hỏi thực ra có gì để tự hào trong
chuyện này? Trung Quốc có tới 152 tỉ phú, xếp thứ hai trong danh sách về
con số tuyệt đối, chỉ sau Mỹ. Nga cũng đóng góp 111 tỉ phú, một tỉ lệ
trên đầu người cao hơn nhiều nước Tây Âu phát triển khác. Có thực sự hai
quốc gia này là những nước trọng người tài, có thượng tôn pháp luật, hệ
thống quản trị quốc gia minh bạch và sạch sẽ, tức là những nền tảng cơ
bản để người dân có thể làm giầu một cách chính đáng? Nigeria có 4 tỉ
phú, Ai cập có 8, Kazahkstan có 5. Đây là những mô hình chúng ta muốn
noi theo? Liệu số lượng tỉ phú có thể làm thước đo thành công cho sự
phát triển của một quốc gia?
Tôi không nghĩ vậy.
|
Tỷ phú Phạm Nhật Vượng trên bìa tạp chí Forbes Việt Nam, Ảnh: Forbes
|
Tài sản 85 cá nhân bằng một nửa dân số toàn cầu
Nếu
có một điều mà câu chuyện tỉ phú này có thể nói với chúng ta thì đó là
ngày nay sự phân hoá giầu nghèo ở nhiều quốc gia đã lên tới mức bất an.
Nhưng trước khi đi tiếp, chúng ta hãy dừng lại một chút để chuẩn bị tinh
thần. 1 tỉ là một con số trừu tượng, có thể hình dung ra nó như thế
nào? Người ta có thể làm gì với 1 tỉ đô-la?
Thu nhập trung bình
của người Việt hiện nay là gần 2 000 USD một năm. Nhưng ta không lấy con
số này, mà hãy lấy hẳn một người ở thành phố lớn, được học hành, đào
tạo tốt, và có thu nhập cao gấp 10 lần mức trung bình của toàn quốc, tức
là 20 000 USD một năm (mức này đã bằng tới hai phần ba mức thu nhập
trung bình của người Mỹ).
Cứ cho là con người giỏi giang và may
mắn này có thể tiết kiệm được toàn bộ số tiền này, mà không phải tiêu
xài gì cả. Vậy anh ta sẽ phải làm việc trong bao nhiêu năm để tích luỹ
được 1 tỉ USD? Câu trả lời là 50 000 năm. Hay là hơn 1 200 thế hệ, nếu
mỗi thế hệ có 40 năm để lao động.
Đây là một ví dụ nữa, sau khi
bạn đã phục hồi khỏi cơn choáng. Hình dung ra một khách sạn xa xỉ, chúng
ta vẫn nghĩ tới mức giá vài trăm đô-la một đêm. Ít người biết rằng ở
những nơi như Burj Al Arab, khách sạn có hình cánh buồm ở Dubai, thu
nhập 20 000 USD mỗi năm của người nói trên chỉ đủ để trả tiền phòng cho
một đêm. Thế còn với 1 tỉ USD, bạn có thể ngủ bao nhiêu đêm ở đây? 144
năm và mấy tháng lẻ.
Chênh lệch giầu nghèo đã trở thành một hiện
tượng toàn cầu. Trên thực tế, trong nhóm những quốc gia có chênh lệch
khủng khiếp nhất có đủ các loại: giầu như Mỹ, thu nhập trung bình như
Brazil, hay khốn khổ như Zimbabwe.
Ở Mỹ, năm 2011, gần một nửa dân
số không có tài sản gì cả (tức là họ có mức nợ cao hơn sở hữu của cải
của mình), trong khi đó, 1% những người giàu nhất sở hữu trên 35% tổng
tài sản của quốc gia này. Ở Việt Nam, nếu lấy số liệu của công ty
Wealth-X / UBS làm cơ sở thì năm ngoái, 195 người siêu giàu ("siêu giầu"
được công ty này định nghĩa là có trên 30 triệu USD) sở hữu tổng cộng
20 tỷ USD, bằng hơn nửa GDP của toàn bộ TP Hồ Chí Minh, và bằng 12% tổng
sản lượng quốc gia.
Đầu năm nay, Oxfam, một tổ chức hoạt động
trong lĩnh vực nhân đạo và phát triển của Anh, công bố một con số gây
sốc: 85 cá nhân giầu nhất thế giới, nghĩa là một nhóm người vừa đủ nhét
vừa vào trong một xe bus hai tầng, có tài sản bằng một nửa dân số toàn
cầu.
Cũng theo Oxfam, riêng phần
gia tăng của cải trong năm qua của 100 tỉ phú giầu nhất thế giới đã đủ để xoá xổ sự nghèo đói trên toàn bộ hành tinh này tới bốn lần.
Trước
tình hình này, "Báo cáo rủi ro toàn cầu" của Diễn đàn Kinh tế thế giới
Davos năm 2013 đã đưa bất bình đẳng trong thu nhập vào danh sách những
rủi ro toàn cầu nguy cấp nhất.
Theo một khảo sát của Gallup, hai
phần ba người dân Mỹ bất bình về tình trạng phân bổ của cải hiện nay ở
nước họ. Trong một diễn văn đầu năm nay, tổng thống Obama cho rằng chênh
lệch thu nhập còn đe doạ nền kinh tế Mỹ hơn cả vấn đề thâm hụt ngân
sách. Mùa hè năm ngoái, "The Guardian", một tờ báo lớn của Anh, tổ chức
một toạ đàm trực tuyến với các chuyên gia hàng đầu và chạy tít "Liệu
chúng ta có nên tìm cách xoá bỏ giầu có quá mức, thay vì xoá bỏ nghèo
đói cùng cực?"
Nhưng vì sao giàu có quá mức (khái niệm tiếng Anh
được dùng hiện nay là "extreme wealth"), kể cả khi nó được tạo ra một
cách hợp pháp, lại trở thành mối nguy trong con mắt của những nhà lãnh
đạo chính trị và kinh tế quốc tế? Xã hội sẽ phải trả giá gì cho mức phân
hoá giàu nghèo cực đoan?
Phần hai của bài sẽ đề cập tới vấn đề này.
Tỷ phú phải chăng dây thép gai dẫn điện quanh dinh thự, và
thuê hàng đại đội vệ sĩ đưa con đi học, thì lúc đó đêm đêm ngủ trên cái
giường, dẫu 6 tỉ hay 60 tỉ, liệu có sung sướng?
Đặng Hoàng Giang
(Phó giám đốc CECODES - Trung tâm Hỗ trợ Cộng đồng và Nghiên cứu Phát triển)